Kinh tế vùng DTTS: ‘Bắt mạch’ thị trường, gìn giữ bản sắc

Những năm gần đây, nhiều mô hình kinh tế tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã cho thấy sự năng động, sáng tạo và khát vọng vươn lên mạnh mẽ của cộng đồng. Hợp tác xã, hộ kinh doanh và các sản phẩm OCOP đang dần trở thành những hạt nhân mới, góp phần làm nên diện mạo kinh tế vùng dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, đằng sau những tín hiệu tích cực ấy vẫn còn không ít rào cản, nút thắt cần được tháo gỡ để các mô hình phát triển bền vững hơn.

Phát triển kinh tế bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ là một đích đến, mà còn là một hành trình chuyển đổi toàn diện

Nhiều tiềm năng, nhưng còn "mắc cạn"

Chị Lương Thị May, thành viên hợp tác xã (HTX) Dịch vụ và nuôi trồng thủy sản Cửa Đạt (xã Vạn Xuân, Thanh Hóa), chia sẻ: "Sản phẩm cá mương sấy khô của HTX được chứng nhận OCOP 3 sao. Tuy nhiên, do nguồn nguyên liệu mang tính thời vụ và thị trường tiêu thụ còn hạn chế, nên sản phẩm chủ yếu vẫn được bán qua hội chợ hoặc cho khách du lịch, chưa tiếp cận được các kênh phân phối lớn".

Tương tự, anh Lô Văn Bộ, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông lâm nghiệp tại xã Như Thanh (Thanh Hóa) cũng gặp khó khăn: "Giò lụa Sải vàng của HTX đã đạt OCOP 3 sao, nhưng đến nay vẫn chủ yếu tiêu thụ tại các chợ, một số đại lý nhỏ hoặc bán qua mạng xã hội. Hiệu quả kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng".

Ngay cả tại Quảng Ninh – một trong những địa phương dẫn đầu cả nước về phát triển sản phẩm OCOP, với hàng trăm sản phẩm đạt từ 3 đến 5 sao thì tình trạng này cũng không hiếm. Hệ sinh thái sản phẩm nơi đây rất phong phú, đặc biệt, nhiều sản phẩm mang đậm bản sắc dân tộc thiểu số (DTTS) như trà hoa vàng của người Dao Thanh Y, miến dong Bình Liêu, vải thổ cẩm do phụ nữ Sán Chỉ, Tày dệt thủ công... Tuy giàu giá trị văn hóa, những sản phẩm này vẫn chưa thực sự tạo được chỗ đứng ổn định trên thị trường.

Không chỉ các HTX, nhiều hộ kinh doanh cá thể cũng đang gặp trở ngại tương tự. Chị Lô Thị Hiền, chủ cơ sở rượu men lá truyền thống ở xã Thanh Kỳ (Thanh Hóa) cho biết, sản phẩm đã đạt OCOP 3 sao nhưng vẫn chỉ tiêu thụ thông qua vài đầu mối nhỏ lẻ, chưa có điều kiện mở rộng kênh phân phối.

Từ những ví dụ thực tiễn trên, có thể thấy: sản phẩm nông nghiệp, đặc sản bản địa của đồng bào DTTS không thiếu về chất lượng, cũng không thiếu bản sắc văn hóa. Tuy nhiên, bài toán lớn đặt ra là làm sao để các sản phẩm này "bắt được mạch" thị trường, tạo được đầu ra ổn định, mở rộng quy mô tiêu thụ, từ đó gắn bó bền vững với người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Lối ra từ xu hướng tiêu dùng hiện đại và 3 yếu tố cốt lõi

TS Võ Trí Thành, Chuyên gia kinh tế đã chỉ ra một hướng đi đầy triển vọng, đó là kết hợp giá trị bản địa với xu thế tiêu dùng xanh, bền vững và nhân văn.

Ngày nay, người tiêu dùng, đặc biệt là tầng lớp trung lưu và giới trẻ Gen Z không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm mà còn quan tâm đến câu chuyện đằng sau sản phẩm đó, khi: "Hơn 90% khách du lịch hiện nay mong muốn tiêu dùng sản phẩm gắn với trải nghiệm, và hơn thế nữa, là để đóng góp cho cộng đồng".

Điều này mở ra một cơ hội lớn cho các sản phẩm vùng đồng bào DTTS. Bởi mỗi sản phẩm của đồng bào từ rượu, thổ cẩm đến thực phẩm truyền thống đều gắn với một câu chuyện, một nét văn hóa, một "hồn cốt" không thể thay thế.

"Các sản phẩm từ đồng bào DTTS thường gắn với thiên nhiên, trời đất và được tạo ra bởi những con người hiểu biết, gắn bó với vùng đất của mình. Đó chính là điểm mạnh. Tuy nhiên, điểm yếu là làm sao để người tiêu dùng tin tưởng và tiếp cận được sản phẩm đó", TS Võ Trí Thành nhấn mạnh.

TS Võ Trí Thành: Phát triển kinh tế phải đặt trong mối quan hệ với bảo tồn văn hóa, giữ gìn sinh thái và bảo đảm công bằng xã hội

Để phát triển kinh tế vùng DTTS một cách bền vững và có chiều sâu, cần có sự chuyển dịch từ tư duy sản xuất sang tư duy thị trường. Trong đó, 3 yếu tố then chốt cần có, gồm:

Thứ nhất là niềm tin và bảo chứng chất lượng. Để người tiêu dùng sẵn sàng lựa chọn sản phẩm từ vùng DTTS, điều tiên quyết là phải có tiêu chuẩn rõ ràng về vệ sinh an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, quy trình sản xuất bền vững… Các chứng nhận OCOP, VietGAP, hữu cơ, hoặc các tiêu chuẩn quốc tế là những "giấy thông hành" quan trọng.

Thứ hai là kết nối đa chiều. Không thể để người dân tự xoay sở trong bài toán thị trường. Sự đồng hành của doanh nghiệp, Nhà nước, các tổ chức trung gian và hệ thống phân phối hiện đại là yếu tố sống còn. Việc đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, xây dựng thương hiệu vùng miền… là hướng đi cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

Thứ ba là trải nghiệm và câu chuyện, phải tạo điều kiện cho khách du lịch, người tiêu dùng đến trực tiếp vùng sản xuất để trải nghiệm sản phẩm, nghe câu chuyện về nó, từ đó sẽ tạo nên sự kết nối cảm xúc, để lan tỏa trên mạng xã hội, truyền thông… Đây chính là "marketing bằng cảm xúc", có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn bất kỳ chiến dịch quảng cáo nào.

Cũng theo TS Võ Trí Thành, trong bối cảnh mới, phát triển kinh tế vùng DTTS không thể chỉ dừng ở hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ năng hay xây dựng hạ tầng. Đó cần là một chiến lược chuyển đổi toàn diện, tích hợp và có chiều sâu. Phát triển kinh tế phải đặt trong mối quan hệ với bảo tồn văn hóa, giữ gìn sinh thái và bảo đảm công bằng xã hội.

Đây là một quá trình đầy thách thức, nhưng cũng mở ra nhiều cơ hội. Nếu biết đặt con người vào trung tâm, tôn trọng giá trị bản địa, xây dựng hệ sinh thái thị trường công bằng, và kết nối với xu hướng tiêu dùng mới, thì những sản phẩm từ núi rừng, bản làng sẽ không chỉ chạm tới tay người tiêu dùng trong nước, mà còn có thể vươn ra thế giới, mang theo cả câu chuyện, bản sắc và niềm tự hào dân tộc.

Sơn Hào

(theo baochinhphu.vn)

Nguồn: https://baochinhphu.vn/kinh-te-vung-dtts-bat-mach-thi-truong-gin-giu-ban-sac-102250930094911403.htm