Phát triển đô thị thông minh từ nền tảng CNTT và dữ liệu số

Một trong những lĩnh vực ghi nhận hiệu quả rõ nét nhất của đô thị thông minh là quản lý giao thông. Các hệ thống giám sát giao thông ứng dụng AI, camera thông minh và cảm biến đã được triển khai tại nhiều nút giao thông trọng điểm.

Ứng dụng CNTT trong xây dựng đô thị thông minh - Ảnh minh họa

Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam đang đặt ra những yêu cầu ngày càng cao đối với công tác quản lý hạ tầng, giao thông, môi trường và cung cấp dịch vụ công cho người dân. 

Trong bối cảnh đó, ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT), đặc biệt là các công nghệ lõi của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư như dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán đám mây, đang mở ra cơ hội xây dựng mô hình đô thị thông minh – nơi mọi hoạt động quản lý, điều hành và phục vụ người dân được vận hành trên nền tảng dữ liệu và kết nối số.

Ứng dụng công nghệ trong quản lý giao thông, môi trường

Đô thị thông minh không đơn thuần là việc số hóa các dịch vụ công mà là sự chuyển đổi toàn diện phương thức quản trị đô thị dựa trên dữ liệu thời gian thực và khả năng phân tích, dự báo.

CNTT đóng vai trò là hạ tầng nền tảng, cho phép thu thập, kết nối, chia sẻ và khai thác hiệu quả dữ liệu từ nhiều lĩnh vực khác nhau như giao thông, môi trường, y tế, giáo dục, an ninh – trật tự và phản ánh hiện trường.

Trong giai đoạn 2025 - 2030, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển đô thị thông minh tại các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, đồng thời từng bước mở rộng sang các đô thị loại I, II. Nhiều địa phương đã chủ động xây dựng chiến lược, đề án đô thị thông minh gắn với chuyển đổi số, coi dữ liệu là “tài nguyên mới” phục vụ quản lý và phát triển đô thị bền vững.

Theo Bộ KH&CN, một trong những lĩnh vực ghi nhận hiệu quả rõ nét nhất của đô thị thông minh là quản lý giao thông. Các hệ thống giám sát giao thông ứng dụng AI, camera thông minh và cảm biến đã được triển khai tại nhiều nút giao thông trọng điểm. 

Nhờ phân tích dữ liệu theo thời gian thực, hệ thống có thể điều khiển đèn tín hiệu linh hoạt theo lưu lượng phương tiện, cảnh báo sớm nguy cơ ùn tắc và hỗ trợ phân luồng tự động, góp phần giảm áp lực giao thông tại các đô thị lớn.

Song song với đó, dữ liệu từ camera an ninh, thiết bị IoT và cảm biến môi trường cho phép cơ quan quản lý theo dõi chất lượng không khí, tiếng ồn, nhiệt độ và các chỉ số môi trường khác.

Trên cơ sở dữ liệu được cập nhật liên tục, các cơ quan chức năng có thể dự báo nguy cơ ô nhiễm, kịp thời đưa ra giải pháp điều chỉnh quy hoạch, tổ chức giao thông hoặc cảnh báo cho người dân.

Trung tâm điều hành đô thị thông minh – “bộ não” của thành phố

Trung tâm điều hành đô thị thông minh (IOC) được xem là thành phần cốt lõi trong mô hình đô thị thông minh. IOC đóng vai trò như “bộ não” của thành phố, nơi tích hợp, phân tích và hiển thị dữ liệu từ nhiều hệ thống khác nhau, bao gồm y tế, giáo dục, giao thông, an ninh – trật tự, phản ánh hiện trường và dịch vụ công.

Thực tiễn triển khai tại nhiều tỉnh, thành phố cho thấy hiệu quả rõ rệt của mô hình này. Thời gian xử lý phản ánh, kiến nghị của người dân thông qua các nền tảng số giảm còn khoảng 1/3 so với trước đây; chất lượng chỉ đạo, điều hành của chính quyền được nâng cao; dữ liệu được chuẩn hóa và liên thông tốt hơn giữa các sở, ngành, địa phương. Nhờ đó, chính quyền có cái nhìn tổng thể, kịp thời đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu thay vì kinh nghiệm chủ quan.

Ứng dụng CNTT trong đô thị thông minh còn thể hiện rõ ở việc nâng cao chất lượng dịch vụ công và tiện ích đô thị. Hệ thống chiếu sáng công cộng thông minh cho phép tự động điều chỉnh độ sáng dựa trên lưu lượng phương tiện và thời gian trong ngày, vừa tiết kiệm điện năng, vừa giảm chi phí bảo trì, vận hành.

Trong lĩnh vực môi trường, các ứng dụng thu gom rác thải ứng dụng GPS và dữ liệu lớn giúp tối ưu hóa tuyến đường di chuyển của xe thu gom, qua đó giảm từ 15–20% chi phí vận hành, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý vệ sinh đô thị. 

Ở lĩnh vực y tế, nhiều bệnh viện đã triển khai bệnh án điện tử, đặt lịch khám qua ứng dụng di động, thanh toán không tiền mặt, góp phần giảm thời gian chờ đợi và tạo trải nghiệm thuận lợi hơn cho người dân.

Không dừng lại ở việc số hóa các dịch vụ hiện hữu, nhiều địa phương đang từng bước nghiên cứu và áp dụng mô hình quy hoạch đô thị dựa trên dữ liệu. Công nghệ mô phỏng 3D và mô hình “bản sao số” (digital twin) cho phép mô phỏng toàn bộ không gian đô thị, đánh giá tác động của các công trình mới đối với hạ tầng giao thông, hệ thống thoát nước và môi trường.

Bên cạnh đó, AI được ứng dụng để phân tích xu hướng dân cư, dự báo nhu cầu nhà ở, mật độ giao thông và các biến động đô thị trong tương lai. Đây là cơ sở quan trọng giúp lãnh đạo các cấp đưa ra quyết định quy hoạch và đầu tư chính xác hơn, giảm thiểu rủi ro và lãng phí nguồn lực.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, quá trình xây dựng đô thị thông minh tại Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Nổi bật là tình trạng thiếu nguồn dữ liệu chuẩn hóa, đồng bộ; các hệ thống công nghệ cũ khó tích hợp; kinh phí đầu tư ban đầu lớn; và nhận thức, kỹ năng sử dụng dịch vụ số của một bộ phận người dân còn hạn chế.

Đặc biệt, vấn đề an toàn, an ninh thông tin cần được ưu tiên hàng đầu khi khối lượng dữ liệu nhạy cảm ngày càng lớn và được kết nối, chia sẻ trên nhiều nền tảng khác nhau. Việc bảo đảm an toàn dữ liệu không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là điều kiện tiên quyết để tạo niềm tin cho người dân và doanh nghiệp khi tham gia vào hệ sinh thái đô thị thông minh.

Để đô thị thông minh phát triển bền vững, các chuyên gia cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về đô thị số; xây dựng bộ tiêu chuẩn chung cho chia sẻ và khai thác dữ liệu; thúc đẩy mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong đầu tư hạ tầng CNTT; đồng thời chú trọng đào tạo đội ngũ cán bộ quản trị đô thị số có tư duy và năng lực công nghệ.

Ứng dụng CNTT trong xây dựng đô thị thông minh không chỉ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, mà còn tạo nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế đô thị, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao sức hấp dẫn trong thu hút đầu tư. Đây là hướng đi tất yếu để các đô thị Việt Nam phát triển hiện đại, bền vững và thích ứng với yêu cầu của thời đại số.

Thu Giang

(theo baochinhphu.vn)

Nguồn: https://baochinhphu.vn/phat-trien-do-thi-thong-minh-tu-nen-tang-cntt-va-du-lieu-so-10225121511200425.htm