UNESCO vinh danh và trách nhiệm gìn giữ tín ngưỡng thờ Mẫu

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, một nét văn hóa tâm linh đặc sắc của người Việt, đang được cộng đồng quan tâm hơn bao giờ hết, nhất là trong không khí xuân về, đất trời giao hòa. Không chỉ là nghi thức xông đất, chúc Tết, người Việt còn tìm về những giá trị văn hóa tín ngưỡng đã ăn sâu vào tiềm thức dân tộc. Trong đó, tín ngưỡng thờ Mẫu nổi bật như một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh, mang trong mình những giá trị nhân văn sâu sắc và sức sống mãnh liệt. Hương trầm thơm ngan ngát, tiếng trống phách rộn ràng hòa quyện cùng lời ca tiếng hát của cung văn, tạo nên không khí vừa trang nghiêm vừa huyền bí trong các đền, phủ. Hình ảnh thanh đồng trong trang phục lộng lẫy, uy nghi múa những điệu múa linh hoạt, tái hiện các vị thần linh, thánh mẫu, cùng nghi lễ hầu đồng như một cầu nối giữa con người và thế giới tâm linh, thể hiện khát vọng về sức khỏe, tài lộc, hạnh phúc và bình an.

Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ còn là "bảo tàng sống" lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử và nghệ thuật của dân tộc. Nghi lễ hầu đồng với múa hát, trang phục, âm nhạc không chỉ mang đậm tính nghệ thuật mà còn chứa đựng những câu chuyện, tích truyện lịch sử, bài học đạo đức về lòng hiếu thảo, sự trung nghĩa, tình yêu quê hương đất nước. Mỗi điệu múa, mỗi làn điệu hát văn đều mang ý nghĩa riêng, thể hiện tính cách và câu chuyện của từng vị thần linh, khi thì uyển chuyển, duyên dáng, lúc lại mạnh mẽ, oai phong, khi réo rắt, da diết, lúc hào hùng, đưa người xem vào một thế giới tâm linh huyền bí. Sự phong phú và đa dạng của nghệ thuật trong tín ngưỡng thờ Mẫu chính là minh chứng cho sự sáng tạo và tài hoa của người Việt.

Thanh đồng Lê Kim Tiến thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ tại Hoa Dương Linh Từ (Hưng Yên) ngày 10 tháng Giêng Xuân Ất Tỵ.

Để tín ngưỡng này tiếp tục phát triển, những người thực hành như thanh đồng Lê Kim Tiến, Thủ nhang Cao Thăng Linh Điện (Đại Từ, Hoàng Mai, Hà Nội) trăn trở về sự quan tâm của cộng đồng và các chuyên gia văn hóa, đồng thời nhấn mạnh việc loại bỏ những biến tướng, lệch lạc. Đổi mới phương thức truyền dạy thông qua các hình thức hiện đại như phim ảnh, âm nhạc, các chương trình trải nghiệm thực tế, cùng việc giải thích rõ ràng về ý nghĩa, giá trị của tín ngưỡng là những giải pháp được đề xuất để thu hút giới trẻ. Thanh đồng Vũ Thu Minh, Thủ nhang Vân Cát Vọng Phủ (Thủy Nguyên, Hải Phòng) cũng chia sẻ về bản chất của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, một hình thức thờ cúng người Mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi, bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ Nữ thần, nhấn mạnh những giá trị nhân văn như lòng hiếu thảo, sự bao dung, tính cộng đồng, tinh thần tương thân tương ái và vai trò của người phụ nữ. Cả hai thanh đồng đều nhấn mạnh việc giữ gìn tinh thần cốt lõi, những giá trị văn hóa truyền thống khi tiếp nhận những yếu tố mới.

Thanh đồng Vũ Thu Minh thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ tại Vân Cát Vọng Phủ (Thủy Nguyên, Hải Phòng) ngày 9 tháng Giêng Xuân Ất Tỵ.

Việc UNESCO công nhận Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là niềm tự hào và trách nhiệm lớn lao. Tuy nhiên, bên cạnh giá trị tốt đẹp, tín ngưỡng cũng đối mặt với những thách thức như sự biến tướng, thương mại hóa. Để gìn giữ và phát huy giá trị, cần sự chung tay của cộng đồng và các cơ quan chức năng trong việc tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng, và đào tạo đội ngũ thanh đồng, cung văn. Việc thực hiện chương trình hành động quốc gia nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản, đảm bảo tín ngưỡng được thực hành và trao truyền đúng với ý nghĩa bản sắc tốt đẹp vốn có là điều cần thiết. Việc ghi nhận những nỗ lực trong việc hạn chế những hành vi tiêu cực, thương mại hóa tín ngưỡng, phát huy các giá trị nhân văn cao đẹp của di sản, ca ngợi hình tượng Mẫu như biểu tượng của lòng từ bi, khoan dung, tôn trọng và thúc đẩy đa dạng văn hóa, đối thoại văn hóa tộc người, tăng cường sợi dây tinh thần gắn kết cộng đồng là hướng đi đúng đắn. Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ không chỉ là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt mà còn góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.

DLXH